تاریخ ابهر به روایت ها/ به روایت عز الدین علی بن الاثیر

مولف کامل التواریخ ، فتح ابهر و نواحی آن در سال 22 هـ ق اتفــاق افتاده است و ما در اینجا عیناً به نوشته ی این مورخ بزرگ استناد می کنیم :

« لما سیرالمغیره جدیداً الی همدان فتحها سیر البراء بن عازب فی جیشٍ الی قزوین و أمره أن سیر الیها فان فتحا عزالدیلم منها و انّما کان مغزا هم قبل دستبی . فسار البراء حتی الی ابهر و هو حصن . فقاتلون ثم طلبوا الامان فامنهم و صالحم » .« مغیره پس از آن که جریر را برای فتح همدان روانه کرد . براء عازب را با سپاهی برای فتح قزوین فرستاد تا پس از قزوین به جنگ با دیلمیان بپردازد و راه او از دستبی بود براء لشگریان خود را به ابهر و قلعه آنجا رساند . محافظین قلعه جنگیدند و چون کارشان به جایی نرسید ، امان خواستند و او امان داد و مصالحه کرد .»

دیاکونوف در مقدمه بررسی تاریخ ماد در ذکر حوضه و دریاچه حوض سلطان می نویسد :
« این ناحیه در مرکز سفلی بوده و سه رودک در جهت دریاچه های حوض سلطان و دریای نمک جاری می باشند از شمال غرب ابهر چای به دره ای که شهر قزوین در آن است و از غرب قره سوکه از سمت همدان جاری است و از جنوب قم رود که اکنون شهر قم در آن واقع است .»